เรียนรู้เรื่องสารกัดกร่อน: กรดกำมะถัน กรดดินประสิว กรดเกลือ ฯลฯ

สารกัดกร่อนเป็นสารเคมีประเภทหนึ่งที่ก่อให้เกิดอันตราย สร้างการบาดเจ็บที่รุนแรงต่อผู้ปฏิบัติงานได้ ดังนั้นเจ้าหน้าที่ความปลอดภัยในการทำงานที่ปฏิบัติหน้าที่อยู่ในสถานประกอบการที่มีการใช้งานสารกัดกร่อนชนิดต่าง ๆ ควรที่จะหาข้อมูลและเตรียมการป้องกันกรณรฉุกเฉินไว้ด้วย

กรด sulfuric (กรดกำมะถัน) H2 SO4

ที่นำเอากรด sulfuric ขื้นพูดก่อน ก็เพราะกรดนี้เป็นกรดที่สำคัญ และใช่กันมากในอุตสาหกรรมแทบจะทุกประเภท ถึงแม้ว่าบางครั้งจะไม่ปรากฎในการทำผลิตภัณฑ์สำเร็จรูป อาจกล่าวได้ว่า ปริมาณการใช้กรด sulfuric เป็นเครื่องแสดงฐานะทางเศรษฐกิจของประเทศอุตสาหกรรม อุตสาหกรรมที่ใช้กรด sulfuric มี การทำปุ๋ย การผลิตสารประกอบพวก sulfate ต่าง ๆ อุตสาหกรรมหนัง ทำแผ่นดีบุก โลหะชุบ นํ้าตาล สี สิ่งทอ ทำสบู่ โรงกลั่นนํ้ามัน กรดนี้มีขายในรูปของสารละลายกรด sulfuric ในนํ้า หรือ sulfur trioxide ในกรด sulfuric เรียกว่า Oleum

sulfuric acid

กรด nitric (กรดดินประสิว) HNO3

กรดนี้ใช้ในการผลิตปุ๋ย ammonium nitrate และวัตถุระเบิด เช่น TNT และ nitroglycerine ใช้ในการสังเคราะห์ สารประกอบพวก nitrate aqua fortis เป็นชื่อเรียกกรด nitric อีกชื่อหนึ่ง ใช้กัดโลหะ เขียนลวดลายลงบนแผ่นโลหะ fuming nitric acid หมายถึงกรด nitric ที่มีความเข้มข้นของ nitrogen dioxide สูง กัดผิวหนังเป็นแผลสีเหลือง กัดสารได้หลายชนิดทั้งโลหะและอโลหะ กรด nitric นี้ นอกจากจะมีฤทธิ์กัดกร่อนแล้ว ยังเป็นตัวให้ oxygen ได้ดี และให้ควันพิษของ nitrogen dioxide ดังนั้นเมื่อกรด nitric เข้มข้นถูกกับอะไรที่เป็นเชื้อเพลิงได้ดี เช่น เศษผ้า เศษไม้ หรือสารอินทรีย์ จะทำให้ลุกไหม้ได้ ภาชนะที่ใช้บรรจุจึงใช้แก้ว ซึ่งต้องป้องกันการกระทบอย่างดี กรด nitric เป็นสาเหตุของอุบิติเหตุเครื่องบิน Pan American ตกเมื่อเดือนพฤศจิกายน 2516 เมื่อเครื่องบินชื้นได้ 2-3 นาที เกิดมีควันออกมาจากที่เก็บสินค้า 35 นาทีต่อมาเครื่องบินตกที่สนามบินบอสตัน ไฟที่เกิดขึ้นเนื่องมาจากกรด nitric ซึมออกจากขวด ซึ่งบรรจุอยู่ในลังไม้ที่มีขี้เลื่อยเป็นตัวกันกระแทก คนที่ขนสินค้าไม่ได้สังเกตเครื่องหมายนอกลังที่แสดงให้เอาด้านไหนตั้งขึ้น ขวด nitric จึงอยู่ในท่าตะแคง ทำให้กรดซึมออกมาผสมกับขี้เลื่อยได้ จึงเกิดไฟลุกชื้น นอกจากนั้น กรด nitric ยังเป็นอันตรายเมื่อผสมกับสารที่เป็น reducing agent เช่น alcohol

nitric acid

กรด hydrochloric (กรดเกลือ) HCl

ถึงแม้ว่าปริมาณการใช้กรด hydrochloric จะไม่มากเท่ากรด sulfuric กรด hydrochloric ก็เป็นกรดที่สำคัญตัวหนึ่ง ผลิตขึ้นจากปฏิกิริยาระหว่าง sodium chloride กับกรด sulfuric กรดนี้มีทั้งชนิดที่เป็นก๊าซ hydrogen chloride บรรจุถัง และชนิดที่เป็นสารละลาย ใช้ในการสังเคราะห์สารประกอบพวก chloride ใช้ในการบัดกรี ใช้ทำความสะอาดโลหะก่อนนำไปชุบ ใช้ทำกรดอื่น ๆ ใช้กัดโลหะและในการเขียนลายบนแผ่นโลหะ ใช้ในอุดสาหกรรมแก้ว เหล็กกล้า กาว หนัง กระดาษ สี ล้างและอัดรูป น้ำตาล ผงชูรส ใช้ผสมน้ำยาขัดห้องน้ำ aqua regia เป็นน้ำยาที่มี กรด hydrochloric เข้มข้นผสมกับกรด nitric เข้มข้นในอัตราส่วน 3 : 1 หรือเรียกว่า nitrohydrochloric acid ใช้เป็นนํ้ายากัดโลหะ โดยเฉพาะทองและ platinum ตัวกรด hydrochloric ไม่ทำปฏิกิริยากับสารที่เป็นเชื้อเพลิงดังเช่นกรด nitric ถ้าทำกรดหกจะให้ควันของ hydrogen chloride กัดเยื่อจมูก เวลาเปิดขวดควรทำให้เย็นเสียก่อน มิฉะนั้น ถ้าความดันไอในขวดสูง จะทำให้ควันพลุ่งออกมา

hydrochloric acid

กรด perchloric HCIO4

กรดนี้นอกจากจะมีฤทธิ์กัดกร่อนแล้ว ยังเป็นตัวให้ oxygen ได้ดี จึงเป็นอันตรายเมื่อกรดนี้ถูกกับเชื้อเพลิง เช่น ไม้ หรือสารอินทรีย์ต่าง ๆ กับ alcohol จะระเบิดได้ กรดเข้มข้นหยดลงบนกระดาษลุกเป็นไฟได้ง่ายมาก ความร้อนทำให้เกิดการระเบิดได้เนื่องจากการสลายตัว

4 HCIO4 —> 2CI2 + 7O2 + 2 H2O

กรด hydrofluoric HF

ทำมาจากปฏิกิริยาระหว่างหิน fluospar (CaF2) กับกรด sulfuric เป็นกรดที่ใช้มากในอุดสาหกรรมแก้ว เพราะสามารถละลายแก้วได้ ภาชนะที่ใช้บรรจุจึงใช้แก้วไม่ได้ มักจะใช้ขวด polyethene แทน กรดหรือไอของกรด เมื่อถูกผิวหนังจะกัดผิวหนัง ทำให้ขาว เนื้อเยื่อภายใต้จะตายและทำให้ปวดมากชนิดที่ยาแก้ปวดธรรมดาไม่สามารถช่วยบรรเทาได้

กรด phosphoric H3PO4

กรด phosphoric บริสุทธิ์เป็นของแข็ง ถ้าเข้มข้นน้อยลงจะเป็นของเหลว ทำจากปฏิกิริยาระหว่างกรด sulfuric หรือกรด hydrochloric กับหิน phosphate ใช้ในการทำสารพวก phosphate ที่ใช้เป็นปุ๋ย ใช้ในการผลิตผงซักฟอก ผลิตยา อาหาร และการทำความละอาดโลหะ

Acetyl chloride CH3COCl

เป็นของเหลวที่ให้ควัน ใช้ในการทำปฏิกิริยาสังเคราะห์สาร ทำปฏิกิริยารุนแรงกับนํ้า ให้ hydrogen chloride และกรด acetic เป็นสารกัดกร่อนและลุกติดไฟได้

กรด formic HCOOH

กรด formic เป็นกรดอินทรีย์ มาจากคำละตินว่า formica แปลว่า มด เพราะเป็นกรดที่ได้จากมด ผลิตขึ้นจากปฏิกิริยาระหว่าง carbon monoxide กับ sodium hydroxide ที่ 2OO เซลเซียส ภายใต้ความดันอากาศสูง หรือเป็นผลพลอยได้ จากการผลิตกรด acetic โดยการ oxidise naphtha กรด formic เจือจางใช้ฆ่าเชื้อโรค ใช้ในการสังเคราะห์สารประกอบพวก formate เป็นตัวทำให้นํ้ายางดิบจับก้อน เป็น reducing agent ในอุตสาหกรรมสิ่งทอ ฟอกหนัง และในการชุบโลหะ แต่กรดเข้มข้นเป็นพิษ และกัดผิวหนังเป็นแผลที่เจ็บปวดมาก สลายตัวช้า ๆ หรือกับกรด sulfuric เข้มข้น ให้น้ำ กับก๊าซ carbon monoxide

formic acid

กรด acetic (กรดน้ำส้ม) CH3COOH

ในน้ำส้มสายชูมีกรด acetic ผสมอยู่ร้อยละ 3-6 กรด glacial acetic คือกรด acetic ที่มีเนื้อกรดอยู่ร้อย ละ 99.5 กัดผิวหนัง กรดนี้แข็งตัวที่อุณหภูมิ 17°ซ มีลักษณะเหมือนนํ้าแข็ง จึงอาจสร้างปัญหาในการเก็บ เพราะ มันจะขยายตัวเมื่อแข็ง ทำให้ภาชนะที่ใส่แตกได้ กรด acetic เป็นกรดอินทรีย์ที่สำคัญที่สุด อาจทำได้จากการ oxidise acetaldehyde โดยมี manganese acetate เป็น catalyst หรือโดยการ oxidise สารประกอบ paraffin ที่มีจำนวน carbon 5-7 อะตอม หรือจากนํ้ามันปิโตรเลียม ผลพลอยได้จากการผลิตกรด acetic โดยวิธีนื้ จะมีกรด formic กรด propionic, succinic และ acetone นอกจากนั้นก็มีวิธีผลิตจากปฏิกิริยาระหว่าง methanol กับ carbon monoxide ที่อุณหภูมิและความดันสูง จากการเผาไหม้ในที่มีอากาศจำกัด และจากการหมัก

อุตสาหกรรมที่ใช้กรด acetic มีการทำสี การจับก้อนของยางดิบ ทำน้ำส้มสายชู ใช้เป็นตัวทำละลายในการผลิต cellulose acetate acetic anhydride เป็นอนุพันธ์ของกรด ใช้ทำแอสไพริน

Sodium hydroxide, potassium hydroxide NaOH, KOH

Sodium, potassium hydroxide เป็นด่างที่ผลิตจากการผ่านกระแสไฟฟ้าลงไปในสารละลายของเกลือ chloride มีจำหน่ายในรูปของเม็ดแข็ง ดูดน้ำหรือความชื้นได้ดี มีคุณสมบัติในการละลายไขมัน จึงมักใช้ในอุตสาหกรรมที่มีการล้างไขออก ใช้ผลิตสารเคมีอื่น ๆ ใช้ในอุตสาหกรรมทำสบู่ อุตสาหกรรมกระดาษ เพื่อแยก lignin ที่ไม่ต้องการออกจากเยื่อไม้ ใช้ในอุตสาหกรรม rayon และ cellophane ตามบ้านมีใช้ในรูปของยาล้างท่อและอ่างน้ำที่อุดตัน สารละลายที่เข้มข้นกัดโลหะบางชนิดได้ เช่นอะลูมิเนียม สังกะสี และดะถั่ว เป็นอันตรายต่อผิวหนัง ละลายนํ้าให้ความร้อนสูง

Ammonia NH3

เป็นสารเคมีที่มีการใช้มากรองลงมาจากกรด sulfuric ส่วนใหญ่ได้มาจากขบวนการ Haber ที่ผสม hydrogen กับ nitrogen ที่ความดันและอุณหภูมิสูง วัตถุดิบของการผลิต ammonia คือ water gas หรือ synthesis gas ส่วนน้อยได้จากการกลั่นถ่านหิน อุตสาหกรรมที่ใช้ ammonia มากคือในการทำปุ๋ย ใช้ผลิตสารเคมีอื่นๆ เช่น ammonium sulfate และ nitrate sodium bicarbonate และ carbonate, calcium carbonate, sodium nitrate, urea ใช้ทำวัตถุ ระเบิด ใช้ในการกลั่นน้ำมัน โดยเป็นตัวทำลายฤทธิ์กรดที่ติดอยู่ในนํ้ามันซึ่งจะกัดเครื่องเหล็กต่างๆ ใช้ในระบบทำความเย็น ฟอกนํ้าตาล ฟอกหนัง ใช้ในการย้อมสีเส้นใย ใช้เป็นนํ้ายาล้าง ใส่ในยางเป็น stabilizer ไม่ให้จับก้อน ใช้ทำ hexame- thylenediamine ซึ่ง condense กับกรด adipic ให้ monomer ในการผลิต nylon – 66 ammonia มีทั้งชนิดเป็นก๊าซและเป็นสารละลาย ammonium hydroxide ก๊าซและไอจากสารละลายทำให้แสบตา แสบจมูก ตาแดง สารละลายเข้มข้นไวไฟและมีฤทธิ์กัดกร่อนมาก มีความดันไอสูง ถังก๊าซหรือขวดต้องไม่ตั้งไว้ให้ถูกแสงหรือความร้อน เวลาเปิดขวดต้องระวัง เพราะในที่อากาศร้อน จะมีไออยู่ในขวดมาก เมื่อคลายจุก ไอจะผลักดันออกมา ทำให้สารละลายกระเด็นเข้าตาได้ อำนาจการกัดกร่อนขึ้นอยู่กับปริมาณ ammonia ในสารละลายนั้น เมื่อผสมกับ bromine จะระเบิดได้

ความปลอดภัยในการทำงานที่ควรอ่าน

The post เรียนรู้เรื่องสารกัดกร่อน: กรดกำมะถัน กรดดินประสิว กรดเกลือ ฯลฯ appeared first on Thai Safety Work.